FB.5.2.2. Kütle ve Ağırlık İlişkisi
FB.5.2.2.1. Kütleye etki eden yer çekimi kuvvetini ağırlık olarak tanımlayabilme
a) Kütle ve ağırlık kavramlarına ait nitelikleri tanımlar.
b) Dinamometre kullanarak ağırlık ölçümü yapar.
c) Ağırlığı bir kuvvet olarak tanımlar.

Öğrencilerin kütle hakkındaki ön bilgilerini tespit etmek için sorular sorulabilir. Ardından öğrencilerin kütle ve ağırlık kavramlarına ilişkin nitelikleri tanımlamaları sağlanır. Kütle ve ağırlığı nasıl ölçebilecekleri sorulur. Ağırlığın büyüklüğünü dinamometre ile ölçebilecekleri vurgulanır. Daha sonra öğrencilerden bilimsel bir yaklaşımla dinamometre kullanarak cisimlerin ağırlıklarını ölçmeleri, eşit kollu terazi kullanarak kütlesini ölçmeleri ve ölçüm sonuçlarını not etmeleri istenir (D3.3, OB7). Daha sonra öğrencilerin ölçüm sonuçlarını karşılaştırmaları ve sonuçların birbirlerinden farklı çıkma durumlarını yorumlayabilmeleri sağlanır (OB1). Ağırlığı bir kuvvet olarak tanımlamaları sağlanır. Yer çekiminden hareketle herhangi bir cismin Dünya’daki konumuna bağlı olarak ağırlığın değişebileceği vurgusu yapılır. Ayrıca bir cismin Dünya ve Ay’daki ağırlıklarının farklı olduğu açıklanır. Ağırlık ve kütle ölçümleri Dünya ve Ay ile sınırlandırılarak diğer gezegenlerde vurgulanmaz. Kütle çekim kuvveti kavramına girilmeden yer çekimi kuvvetinden bahsedilir. Öğrenciler süreç içerisinde merak ettiği soruları sorabilir (E1.1, E3.8). Ağırlık ve kütle arasındaki ilişki matematik dersi ile ilişkilendirilebilir. Elde edien verileri kavram veya zihin haritası vb. ölçme araçlarıyla özetlemeleri istenebilir. Biçimlendirici değerlendirme için çalışma kâğıdı vb. kullanılabilir.

ESKİ PROGRAMA GÖRE (2018)
2018 Programında 7.sınıfta olan konu 2024 maarif modeli ile 5.sınıfa taşınmıştır.
F.7.3.1. Kütle ve Ağırlık İlişkisi
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu / Kavramlar: Kütle, ağırlık, yer çekimi, kütle çekimi
F.7.3.1.1. Kütleye etki eden yer çekimi kuvvetini ağırlık olarak adlandırır.
a. Ağırlığın bir kuvvet olduğu vurgulanır.
b. Dinamometre kullanılarak ağırlık ölçümü yaptırılır.
Kazanım Bileşenleri:

• Kütleyi tanımlama
• Kütlenin büyüklüğünü teraziyle ölçme
• Kütle biriminin kilogram olduğunu belirtme
• Kütle'nin her yerde aynı olduğunu belirtme
• Kütle çekim kuvvetini tanımlama
• Kütle çekim kuvvetinin varlığını, etrafındaki olaylardan yararlanarak örnekler verme
• Verilen iki cismin birbiri üzerinde oluşturduğu kütle çekim kuvvetlerinin yönlerini gösterme
• Dünya ile yeryüzündeki kütleler arasındaki çekim kuvvetini yer çekimi kuvveti olarak belirtme
• Yer çekimi kuvvetinin yönünü gösterme
• Kütle çekim kuvvetini etkileyen faktörleri belirtme
• Kütlenin, kütle çekim kuvvetine etkisini açıklama
• Uzaklığın, kütle çekim kuvvetine etkisini açıklama
• Dünya'nın şeklinden dolayı Dünya üzerinde farklı konumlardaki aynı kütleye etki eden çekim kuvvetinin değiştiğini açıklama
• Kütleye etki eden yer çekimi kuvvetinin ağırlık olduğunu belirterek ağırlık kavramını tanımlama
• Ağırlığın büyüklüğünü dinamometre ile ölçme
• Ağırlığın biriminin Newton olduğunu belirtme
• Bir cismin ağırlığının bulunduğu konuma göre değişebileceğini belirtme

F.7.3.1.2. Kütle ve ağırlık kavramlarını karşılaştırır.
Kazanım Bileşenleri:

• Farklı gezegenlerde aynı kütlenin ağırlığının farklı olacağını nedeniyle açıklama
• Kütle ve ağırlık kavramlarını karşılaştırma

F.7.3.1.3. Yer çekimini kütle çekimi olarak gök cisimleri temelinde açıklar.
Matematiksel bağıntılara girilmez.
Kazanım Bileşenleri:

• Yer çekimini kütle çekimi olarak gök cisimleri temelinde açıklama

KÜTLE ve AĞIRLIK İLİŞKİSİ

Yer Çekimi Kuvveti

Havaya fırlattığımız silgi bir süre yükseldikten sonra aşağı doğru düşer. Benzer şekilde ağaçların yaprakları da aşağı doğru düşer. Bu gözlemlerden cisimleri yere doğru çeken bir kuvvet olduğu anlaşılır. Cisimleri Dünya'nın merkezine doğru çeken bu kuvvete yer çekimi kuvveti adı verilir.

Dünya Üzerindeki Cisimleri Merkezine Doğru Çeker

Kütlesi olan tüm cisimler birbirlerine doğru çekme kuvveti uygular. Bu kuvvete kütle çekimi denir ve büyüklüğü, cismin kütlesi ile doğru orantılıdır. Dünya'nın silgiyi ya da yaprağı çektiği gibi, silgi ve yaprak da Dünya'yı kendine doğru çeker. Ancak silgi ve yaprağın Dünya'ya göre kütlesi çok küçük olduğundan bu cisimlerin görünür bir etkisi yoktur. Yer çekimi kuvveti, kütle çekim kuvvetinin Dünya için isimlendirilmiş hâlidir.

Kütle

Cismin sahip olduğu madde miktarına kütle adı verilir. Kütle gram, kilogram gibi birimlerle ifade edilir ve eşit kollu terazi ile ölçülür. Kütle cismin bulunduğu konuma göre değişmez. Yani bir cismin kütlesi Dünya'da ne ise diğer gök cisimlerinde de aynıdır.

Kütle Eşit Kollu Terazi ile Ölçülür

Ağırlık

Cisimlere etki eden kütle çekim kuvvetine ağırlık adı verilir. Ağırlık, cismin kütlesi ile doğru orantılıdır. Demir bir bilye, aynı boyda bir balondan daha fazla kütleye sahip olduğu için demir bilyenin ağırlığı balondan daha fazla olacaktır. Ağırlık, dinamometre yardımıyla ölçülür ve birimi Newton'dur. Newton, N harfi ile gösterilir.

Ağırlık Dinamometre ile Ölçülür

Dünya'nın merkezinden uzaklaştıkça yer çekimi kuvveti azalır. Bu da cisimlerin ağırlığının azalmasına sebep olur. Örneğin, deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça yer çekimi kuvvetinin etkisi ve de cisimlerin ağırlığı azalmış olur.

Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça cisimlerin ağırlığı azalır.

Dünya'nın kutuplardan basık olması sebebiyle bir cismin ağırlığı kutuplara doğru gidildikçe artar.

Bir cismin ağırlığı Dünya üzerindeki konumuna göre değiştiği gibi cismin bulunduğu gök cismine göre de değişir. Dünya'da 1 Newton ağırlığında olan bir cismin diğer gök cisimlerindeki ağırlığını aşağıdaki tablo üzerinde görebilirsiniz.

Ağırlık ile Kütle Arasındaki Fark

Ağırlık, kütle çekimine bağlı bir kuvvettir. Kütle ise bir cismin içerdiği madde miktarıdır. Kütle, cismin konumuna göre değişmez. Ağırlık ise değişir. Örneğin, Ayın kütle çekim kuvveti, Dünya'dakinin yaklaşık altıda biri kadardır. Bu nedenle Ay üzerinde ağırlığımız, Dünya'daki ağırlığımızın altıda biri olur.

KONUYLA İLGİLİ KAZANIM SORULARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ

_{Kaynak: EBA}