F.5.2.1. Canlıları Tanıyalım
Önerilen Süre: 12 ders saati
Konu / Kavramlar: Canlıların benzerlik ve farklılıkları, mikroskobik canlılar, mantarlar, bitkiler, hayvanlar, mikroskop, hijyen, güvenlik tedbirleri
F.5.2.1.1. Canlılara örnekler vererek benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırır.
a. Canlılar; bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak sınıflandırılır.
b. Canlıların sınıflandırılmasında sistematik terimlerin (alem, cins, tür vb.) kullanımından kaçınılır.
c. Mikroskobik canlılar (bakteriler, amip, öglena ve paramesyum) ve şapkalı mantarlara örnekler verilir, ancak yapısal ayrıntısına girilmez.
ç. Mikroskop yardımı ile mikroskobik canlıların varlığını gözlemler.
d. Zehirli mantarların yenilmemesi konusunda uyarı yapılır.
Kazanım Detayları:

• Canlıları sınıflandırmanın önemini belirtme
• Canlıları; bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak sınıflandırma
• Mikroskobik canlıların genel özelliklerini açıklama
• Mikroskobik canlıların yararlarına örnek verme
• Mikroskobik canlıların zararlarına örnek verme
• Mantarların genel özelliklerini açıklama
• Mantarları sınıflandırma
• Küf mantarlarının özelliklerini açıklama
• Şapkalı mantarların özelliklerini açıklama
• Maya mantarlarınının özelliklerini açıklama
• Parazit mantarların özelliklerini açıklama
• Bitkilerin genel özelliklerini açıklama
• Bitkileri çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak sınıflandırma
• Çiçekli bitkilerin genel özelliklerini açıklama
• Çiçekli bitkilere örnek verme
• Çiçekli bitkilerin kısımlarını model üzerinde gösterme
• Kökü ve görevlerini açıklama
• Gövdeyi ve görevlerini açıklama
• Yaprağı ve görevlerini açıklama
• Çiçeği ve görevlerini açıklama
• Çiçeksiz bitkilerin genel özelliklerini açıklama
• Çiçeksiz bitkilere örnek verme
• Bitkilerin yaşam için önemini açıklama
• Hayvanların genel özelliklerini açıklama
• Hayvanları omurgalı ve omurgasız olarak sınıflandırma
• Omurgalı hayvanların genel özelliklerini açıklama
• Omurgalı hayvanları sınıflandırma
• Balıkların genel özelliklerini açıklama
• Kurbağaların genel özelliklerini açıklama
• Sürüngenlerin genel özelliklerini açıklama
• Sürüngenlere örnek verme
• Kuşların genel özelliklerini açıklama
• Kuşlara örnek verme
• Memelilerin genel özelliklerini açıklama
• Memelilere örnek verme
• Omurgasız hayvanların genel özelliklerini açıklama
• Omurgasız hayvanlara örnekler verme
• Omurgalı bir hayvan ile omurgasız bir hayvanı karşılaştırma
• Canlıların sınıflandırılmasında yapılan ilk çalışmaları açıklama
• Mikroskobun bölümlerini ve nasıl kullanıldığını açıklama
• Mikroskobik canlılara örnek verme
• Şapkalı mantarlar ile bitkileri karşılaştırma
• Mantarların yararlarına örnek verme
• Mantarların zararlarına örnek verme
• Omurgalı hayvanlara örnek verme
• Balıklara örnek verme
• Kurbağalara örnek verme
• Mikroskobik canlıların görev aldığı olaylara örnek verme
• Mantarların görev aldığı olaylara örnek verme
• Omurgalı hayvanlarda bulunan omurganın önemini belirtme
• Çiçekli bitkiler ile çiçeksiz bitkileri karşılaştırma
• Omurgalıları benzer ve farklı özelliklerine göre karşılaştırma
• Bakterilerin genel özelliklerini açıklama
• Mikroskobun ne işe yaradığını açıklama
• Mikroskop yardımı ile mikroskobik canlıların varlığını gözlemleme

---

Canlıların Sınıflandırılması

"Bir markete girdiğiniz zaman farklı ürün gruplarının benzer özelliklerine göre dizildiğini görürsünüz. Temizlik ürünleri bir arada, sebze-meyveler bir arada, elbiseler bir arada bulunur. Bu da bizim aradığımız ürünü kolayca bulmamızı sağlar. "

Sınıflandırma büyük bir grup içerisindeki bir canlıya ait bilgiyi kolayca bulmamızı sağlar. Canlıları omurgaya sahip olup olmamalarına, yaşam alanlarına, üreme ve beslenme şekillerine göre sınıflandırabiliriz.

Dünyamızda milyonlarca canlı bulunur. Bilim insanları, canlıları daha kolay incelemek için benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırmışlardır. Bu sınıflandırmada canlılar; mikroskobik canlılar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere dört grupta incelenir. Ayrıca bitkiler kendi içinde çiçekli bitkiler ve çiçeksiz bitkiler, hayvanlar ise omurgalı hayvanlar ve omurgasız hayvanlar olmak üzere iki grupta incelenir.

---

Mikroskobik Canlılar

Etrafımızda çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük pek çok canlı yaşar. Mikroskop ile görülebilen bu canlılara mikroskobik canlılar adı verilir. Mikroskobik canlılar; suda, havada, toprakta ve diğer canlıların üzerinde bulunur.

En çok bilinen mikroskobik canlılar bakterilerdir. Bakterilerin bazıları zararlı, bazıları yararlıdır. Verem ve zatürre gibi hastalıklara sebep olan bakteriler zararlı bakterilere örnek olarak verilebilir. Sütten yoğurt ve üzümden sirke yapılmasını sağlayan bakteriler ise yararlı bakterilerdir. Ayrıca bağırsaklarımızdaki yararlı bakteriler besinleri parçalayarak vitaminlerin açığa çıkarak kana karışmasına yardımcı olur. Bakterinin yanı sıra öglena, amip ve terliksi hayvan çıplak gözle görülemeyen mikroskobik canlılardan bazılarıdır.

Mikroskoplar gözle göremeyeceğimiz kadar küçük bazı canlıları (hayvan, bitki hücresi, bakteriler, mayalar, gibi...) görmemize yarayan optik ve mekanik aletlerdir. Okullarda genellikle ışık mikroskobu kullanılır.

BURAYI TIKLAYARAK MİKROSKOP HAKKINDA BİLGİLERE ULAŞABİLİRSİNİZ

---

_{Kaynak: EBA}

---

Mantarlar

Mantarlar kendi besinini üretemez. Genellikle bol besin bulabileceği, ılık ve nemli bölgelerde yaşar. Mantarlar;

1. Şapkalı mantarlar
2. Küf mantarları
3. Maya mantarları
4. Parazit mantarlar

olmak üzere dört çeşittir.

1. Şapkalı Mantarlar

Bu mantarların şapkaya benzeyen huni şeklinde bir tepeleri olduğu için şapkalı mantar olarak adlandırılır. Şapkalı mantarlar ormanlarda yetişmeleri ve toprağa bağlı olmaları nedeniyle bitkilerle karıştırılabilir. Ancak kendi besinlerini üretememeleri ve kök,gövde ve yaprakları olmaması sebebiyle bitkilerden farklı bir canlı grubudur. Şapkalı mantarlar, vitamin ve protein bakımından zengin besinlerdir. Ancak doğada bulunan bazı şapkalı mantarlar zehirlidir ve doğadaki mantarların zehirli olup olmadığının belirlenmesi çok zordur. Bu sebeple doğadaki mantarlar kesinlikle yenmemeli, besin olarak tüketilmek üzere özel olarak yetiştirilen kültür mantarları tercih edilmelidir.

2. Küf Mantarları

Uzun süre açıkta ve nemli ortamlarda bırakılan ekmek, peynir gibi besinlerin üzerinde küf oluşur. Besinlerin üzerindeki bu küfler, küf mantarlarıdır. Bazı küf mantarları ise ilaç yapımında kullanılır. Örneğin penisilin, peynir küfünden elde edilir.

3. Maya Mantarları

Çıplak gözle görülemeyen maya mantarları ancak mikroskop yardımıyla görülebilir. Maya mantarları besinlerin bol bulunduğu, ılık ve nemli ortamlarda hızlıca çoğalır. Hamurun mayalanarak ekmek yapılması ve peynir üretimi maya mantarları sayesinde gerçekleşir.

4. Parazit Mantarlar

Parazit mantarlar yaşadığı canlılara zarar vererek hastalıklara sebep olur. Örneğin ciltte oluşan kaşıntılı yaralar, saçkıran ve pamukçuk parazit mantarlarının sebep olduğu bazı hastalıklardandır.

 

KONUYLA İLGİLİ KAZANIM SORULARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ

---

_{Kaynak: EBA}

---

Bitkiler

Bitkiler, güneş ışığı yardımıyla kendi besinlerini kendileri üretebilen ve bu özellikleriyle diğer birçok canlı için besin kaynağı olan canlılardır.

Çevremizde bulunan bitkiler, kullanım alanları, yaşam alanları veya yapısal özellikleri bakımından farklılıklar gösterir.

Bitkilerin Sınıflandırılması

Bilim insanları, daha kolay tanımak ve tanımlamak için bitkileri yapılarındaki farklılıklara göre sınıflandırmışlardır. Buna göre bitkiler, çiçekli bitkiler ve çiçeksiz bitkiler olmak üzere iki sınıfa ayrılır.

Sınıflandırmadan da anlaşılacağı üzere bu iki bitki grubunu birbirinden ayıran en önemli yapı çiçektir. Bunun yanında çiçekli bitkilerde gelişmiş kök, gövde ve yaprak bulunurken, çiçeksiz bitkilerde bu yapılar gelişmemiştir.

Çiçekli bitkilere örnek olarak zambak, leylak, maydanoz, menekşe, söğüt, elma, vişne, kiraz ve çam verilebilir.

Çiçeksiz bitkilere kara yosunu, su yosunu, eğrelti otu, ciğer otu ve kibrit otu örnek olarak verilebilir.

Çiçekli Bitkilerin Kısımları

Çiçekli bitkiler genel olarak dört kısımdan oluşur. Bunlar çiçek, yaprak, gövde ve köktür.

Bitkileri incelerken;
• Çiçeği diğer kısımlarına göre çok küçük olan söğüt,
• Yaşamının sadece belli dönemlerinde çiçek açan maydanoz,
• Çiçek yerine çiçek benzeri yapılar oluşturan çam
gibi bitkilerin çiçeklerini göremeyebiliriz. Ancak bu tür bitkilerin çiçekli bitkiler sınıfında olduğunu unutmamalıyız.

---

_{Kaynak: EBA}

---

Hayvanlar

Hayvanlar aktif hareket etme yeteneğine sahip ancak kendi besinlerini kendileri üretemeyen canlılardır. Diğer canlıları yiyerek beslenirler. Hayvanların beslenme şekilleri, yaşadıkları yer ve vücut yapıları farklılık gösterebilir.

Hayvanların bir kısmı (fil, zürafa, deve, vs) bitkisel besinlerle beslenirken, bir kısmı (aslan, köpek balığı, kurt, timsah, vs) hayvansal, bir kısmı da (serçe, maymun, ayı, karga, vs) hem bitkisel hem de hayvansal besinlerle beslenirler.

Farklı beslenme şekilleri olan hayvanların yaşam alanları da birbirinden farklılık gösterir. Hayvanların bir kısmı (balina, ıstakoz, yunus, vs) suda, bir kısmı (aslan, maymun, tavuk, vs) karada, bir kısmı da (timsah, penguen, kurbağa, vs) hem suda hem de karada yaşabilir.

Hayvanlar son olarak vücutlarında kemik ve kıkırdaktan oluşan bir yapı yani omurga bulundurup bulundurmamalarına göre de omurgalı hayvanlar ve omurgasızlar hayvanlar olmak üzere gruplandırılabilirler.

Omurgasız Hayvanlar

Hayvan türlerinin %95'inden fazlasında omurga bulunmaz. Omurgası bulunmayan bu hayvanlara "omurgasız hayvanlar" denir.

Omurgasızlar, süngerler, sölentereler, solucanlar, yumuşakçalar, eklembacaklılar ve derisidikenliler olmak üzere altı gruba ayrılırlar. Mürekkep balıkları, salyangozlar, solucanlar, böcekler ve denizkestaneleri omurgasızlara örnek olarak verilebilir.

Omurgalı Hayvanlar

Vücutlarında kemik ve kıkırdaktan oluşan omurga bulunduran canlılara da omurgalılar adı verilir. Omurgalılar da kendi arasında balıklar, kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere beş gruba ayrılır.

• Balıklar tatlı ve tuzlu sularda yaşayabilen, vücutları pullarla kaplı olan canlılardır.
• Yüzgeçleriyle hareket eden balıklar, solungaçları ile solunum yaparlar.
• Yumurta ile çoğalırlar.
• Yavru bakımı görülmez.
• Köpek balığı, yılan balığı ve alabalık bu gruba örnek verilebilir.

• Kurbağalar kara yaşamına uyum sağlamış ilk omurgalılardır.
• Sadece suda, sadece karada ve hem suda hem de karada yaşayabilen türleri vardır.
• Kurbağaların nemli bir derileri ve perdeli arka ayakları bulunur.
• Yumurta ile çoğalırlar.
• Yavru bakımı görülmez.

• Sürüngenler karada ve suda yaşayabilen canlılardır.
• Vücutları pullarla ya da kemikli bir tabakayla kaplıdır.
• Sürünerek hareket ederler.
• Yumurta ile çoğalırlar.
• Yavru bakımı görülmez.
• Yılan, kertenkele ve timsah bu gruba ait canlılardır.

• Kuşların vücutları tüylerle kaplıdir.
• Uçmalarına yardımcı kanatları, gagaları ve pulla kaplı bacakları vardır.
• Birçoğu uçarken, tavuk, deve kuşu, penguen, hindi gibi bazı kuş türleri ise kanatları olduğu hâlde uzun mesafe uçamazlar.
• Yumurta ile çoğalırlar.
• Yavru bakımı görülür.
• Güvercin, papağan ve kartal bu gruba ait canlılardır.

• Omurgalılar grubunun en gelişmiş grubudur.
• Memeliler karada ya da suda yaşayabilirler.
• Farklı büyüklük ve şekillerde olabilirler.
• Bütün memelilerin derileri kıllıdır.
• Bazıları etle, bazıları otla, bazıları da hem etle hem de otla beslenebilir.
• Doğurarak çoğalır ve yavrularını sütle beslerler.
• Yavru bakımı görülür.
• Yunus, fok, balina, fare, yarasa ve insan bu gruba ait canlılardır.

KONUYLA İLGİLİ KAZANIM SORULARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ

---

_{Kaynak: EBA}